با توجه به کمبود منابع آبی و خشکسالی وسیع در کشور، کشت فراسرزمینی چه مزیت‌هایی برای ما به همراه دارد؟

 

 در کشت فراسرزمینی، کشورها به منظور تأمین امنیت غذایی در خارج از محدوده مرزی و در کشور دیگری اقدام به عملیات کاشت، داشت و برداشت می‌کنند؛ عموما کشورهای هدف، از نظر منابع آبی و زمین‌های زراعی شرایط مناسبی برای کشت دارند و عموما در مناطق باران‌زا و اقلیم‌های استوایی بارانی قرار دارند. کشورهای شرق آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا و کشورهای پیشرفته‌ از نظر قرار گیری در خطوط باران‌زا، مانند هندوستان، چین، آمریکا و مالزی از جمله کشورهای فعال در کشت فراسرزمینی محسوب می‌شوند. این طرح در کشورهایی نظیر اندونزی، فیلیپین، کامبوج ، موزامبیک و کنگو بیشتر از سایر کشورها به اجرا می‌رسد.

طبق آمار در 62 کشور جهان، کشت فراسرزمینی انجام می‌شود و قاره آفریقا میزبان بیشترین کشت فراسرزمینی است. در شرق آسیا و جنوب آمریکای لاتین به جهت اقلیم مناسب کشت و باران زایی شرایط خوبی از این نظر فراهم است. با توجه به افزایش قیمت مواد غذایی در جهان وبحران‌های موجود، این نوع کشت می‌تواند روند پرشتابی در آینده داشته باشد لیکن نیازمند همکاری‌های خوبی میان کشور میزبان و کشور سفارش دهنده است.

کشورهای هدف ایران در کشت فراسرزمینی کدامند؟ و انتخاب این کشورها تا چه میزان اهمیت دارد؟

کشورهایی که زمین زراعی، آب کافی واقلیم مناسب کشت دارند از جمله کشورهای مورد هدف ما بوده و معمولا کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین میزبان خوبی برای کشت فراسرزمینی هستند. کشورهای مستقل مشترک المنافع هم از این حیث مورد توجه بوده و در شرایط مناسبی از نظرهمکاری در کشت فراسرزمینی قرار دارند و به جهت قرابت فرهنگی امتیازات ویژه‌ای برای ما به همراه دارند.

کشورهای آفریقایی، مشترک المنافع و بخشی از آمریکای لاتین نظیر برزیل، می‌توانند هدف‌های خوبی برای ما باشند؛ ما می‌توانیم بخشی از مواد اولیه این کشورها، نظیر اوره و مواد اولیه کشاورزی را که در کشور به وفور یافت می‌شود را تأمین کنیم و با استفاده از دانش متخصصین داخلی و تجهیزات کشورهای هدف، همکاری خوبی را شکل دهیم. این همکاری می‌تواند باعث حفظ منابع آبی زیرزمینی ما شود به ویژه که بیشترین میزان مصرف منابع آب، کشور در بخش کشاورزی به هدر می‌رود.

مزایای کشت فراسرزمینی برای کشور چیست؟

از سوی دیگر کشت فراسرزمینی برای کشور میزبان منجر به دریافت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، جهت توسعه بخش کشاورزی می‌شود و همچنین افزایش سبد غذایی، کاهش فقر و انتقال دانش و تجربه را به همراه دارد. این طرح برای حفظ سفره‌های زیرزمینی برای نسل‌های آینده ضروری است و به باور بسیاری از کارشناسان این حوزه، کشت فراسرزمینی یک راهکار جایگزین برای تأمین محصولات کشاورزی و مواد غذایی است.

در کشور ما وزرات جهادکشاورزی مسئولیت این کار را برعهده دارد و در طی سالهای دهه 90 برنامه‌هایی در این زمینه صورت گرفته است؛ کشورهایی مانند اوکراین، برخی کشورهای آفریقایی وآسیایی از کشورهای هدف ما بوده‌اند. به نظر می‌آید فضای بیشتری برای همکاری مهیا باشد چرا که این طرح آنچنان که باید توسعه پیدا نکرده است.

آیا کشور ما می‌تواند میزبان کشت فراسرزمینی باشد؟

 این موضوع مطرح می‌شود که کشور ما در برخی مناطق،می‌تواند میزبان کشت فراسرزمینی باشد، با توجه به بحران‌های آبی و وضعیت بحرانی آب در برخی از استان‌های کشور، شخصا نظر مثبتی به این موضوع ندارم و معتقد هستم ایران می‌تواند سفارش دهنده باشد کما اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان سفارش دهنده و کشورهای آفریقایی به عنوان میزبان همکاری‌های خوبی در این زمینه داشته‌اند.

وقتی امنیت غذایی کشور به کشوری ثالث سپرده می‌شود، ترجیح این است که این همکاری با چند کشور در اقلیم و مناطق مختلف صورت پذیرد؛ فقط  تعدد اقلیم و گوناگونی باید مورد توجه باشد و ارتباطات خوب سیاسی، منظم و رو به توسعه در دستور کار کشورها قرار گیرد. ما در این طرح باید به شکلی پویا فعال بوده و مشارکت داشته باشیم.

یکی از موانع کشاورزی فراسرزمینی بحث مبادلات مالی و بانکی بین ایران و کشورهای هدف است که باتوجه به تحریم‌های بین المللی باید مدنظر باشد، در این‌باره چه نظری دارید؟

توسعه روابط سیاسی، منطقه‌ای با همسایگان ظرفیت بیشماری دارد؛ ظرفیت کشورهای آسیایی نباید دست کم گرفته شود و باید تقویت شود. اغلب دیدگاه‌ها در این قاره شامل حوزه سیاسی  نبوده و بیشتر اقتصادی است اما نمی‌توان کتمان کرد که  تحت تأثیر قدرت‌های بزرگ بین المللی قرار دارد.

می‌توان با رویکردی نو به توسعه روابط فکر کرد و این روابط را بهبود داد چرا که اصل اول تجارت، ایجاد روابط دوستانه است زمانیکه این روابط دوستانه نباشد نمی‌توان انتظار بهره‌برداری تجاری داشت. اصل شرکت در پیمان‌های مالی جهانی حضور در کنوانسیون‌های مالی، مراجع بین المللی، استفاده از شخصیت‌های شاخص و افراد سرشناس در کشور، بهره گیری از عناصر مورد اعتماد در کشور و بکارگیری از ظرفیت آنها و استفاده از تجارب قبلی که در وزارت امور خارجه وجود دارد، است این موضوعات باعث بهبود روابط خارجی می‌شود و هر اندازه این شاخص‌ها فعال‌تر باشند قطعا مسیر هموارتر خواهد شد.

در فضای کنونی هم می‌توان به مقصد رسید؛ البته نقطه ضعف‌هایی وجود دارد  اما با یک سری از اقدامات نظیر تأمین مواد و منابع اولیه می‌توان اقدامات موثری انجام داد. شاید اسم این موضوع خام فروشی باشد اما به طور نمونه تولید اوره در صنایع پتروشیمی خام فروشی محسوب نمی‌شود.

ما هر اندازه بتوانیم تکنولوژی پیچیده تری در صادرات ایجاد کنیم به نفع اشتغال و اقتصاد کشورحرکت کرده‌ایم.اگر بتوانیم  با توجه به اینکه بستر کشور ما بستر مناسبی برای تولید مواد شیمیایی است، در این زمینه حرکت کنیم و از استعدادها و ظرفیت دانش بنیانی کشاورزی که نیازمند تقویت بیشتری است،استفاده کنیم، قطعا می‌توانیم در همین فضای موجود هم به سمت توسعه پیش رویم.

آیا کشت فراسرزمینی باعث سرخوردگی بخش تولید و کاهش توان تولیدی کشاورزان می‌شود؟

به این قضیه نباید با این رویکرد نگاه کرد. بحران آب یک ابرچالش برای اقلیم کشور ماست و وقتی موضوعی ابرچالش شد یعنی همه مردم، مسئولان، نهادها و ارگان‌ها باید دست به دست داده و درفضای همدلی در راستای حل این معضل حرکت کنند. بیشترین میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی است، باید به نحوی که منافع کشاورزان هم تأمین شود، با استفاده از تجهیزات و صنایع رو به جلوی کشورهای پیشرفته‌ای که با حداقل مصرف آب بیشترین راندمان تولیدات کشاورزی را کسب می‌کنند و کشاورزی هیدروپونیک را در دستور کار قرار داده‌اند، روابطی ایجاد کرد تا از تکنولوژی در کشاورزی بهره گرفت.

امروزه کشاورزی در دنیای صنعتی رو به جلو است. این طرح( کشت فراسرزمینی) باعث ارتباط ما با بهترین‌های دنیا در بحث کشاورزی می‌شود و ارتباط نخبگانی ما به این حرکت کمک بسیاری می‌کند. استفاده از ظرفیت شرکتهای دانش بنیانی، شناسایی این ظرفیت‌ها و معرفی افراد فعال در حوزه کشاورزی به فعالان این عرصه،حرکت تشکل‌ها برای مصرف بهینه آب و حفظ خاک اهمیت بسیاری در پیشبرد اهداف توسعه دارد. متأسفانه در بیشتر مناطق استفاده مناسب و بهینه‌ای از خاک و کود کشاورزی صورت نمی‌گیرد و استفاده از سموم خاک را نامناسب می‌کند که هر کدام از این موارد در جای خود باید دیده شود.

انتقال تکنولوژی ، تجارب و دانش کمک بزرگی به نیروی کشاورزی خواهدکرد. زمانیکه تکنولوژی جدید به کمک کشاورز آمده و نیرو و انرژی کمتری از او بگیرد،قطعا او هم از این بحث استقبال می‌کند. امروزه کشاورزی صنعتی در همه جای دنیا، باعث کاهش مصرف انرژی و بهبود راندمان شده و چنانچه این موضوع برای فعالان این حوزه باز شود حرکت رو به جلویی اتفاق می‌افتد.

آیا کشت محصولات فراسرزمینی در ایران توجیه اقتصادی دارد؟

برای این موضوع باید مسائلی را مدنظر قرار داد؛ هر اندازه کشورهای هدف نزدیک‌تر باشند هزینه حمل و نقل پایین‌تر است و اگر بتوانیم با ایجاد زیرساخت‌های لازم مانند توسعه ناوگان‌های حمل و نقل کشوری، حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و هوایی شرایط را تسهیل کنیم، کشت فراسرزمینی توجیه اقتصادی بیشتری پیدا می‌کند. زمانیکه صحبت از این طرح می‌شود نباید از ایجاد زیرساخت‌ها غافل بود. توسعه زیرساخت برای کشت فراسرزمینی از واجبات است ضمن اینکه با صرف هزینه‌های زیرساختی، این ظرفیت برای نسل‌های آینده هم باقی می‌ماند.

نگاه ما به کشت محصولات،نباید از نوع کشت‌های ارزان قیمتی باشد که تولید آنها در کشور ارزان‌تر تمام می‌شود. وقتی با کشوری مواجه هستیم که مسأله اصلی آن آب است یا می‌توان به همین روند ادامه داد یا به این بخش، با استفاده از تکنولوژی و صنایع رو به جلو در کشاورزی و علم و دانش نگاه ویژه‌ای داشت. بنابراین امروز نباید به صرفه اقتصادی نگاه کرد و باید آینده را مدنظر قرار داد. در آینده‌ای که امکان نبود آب و خاک کافی وجود دارد، آیا حفظ استراتژی موجود می‌تواند در خدمت آینده باشد! در نتیجه به عقیده من باید در افق بلند مدت‌تری به قضیه نگاه کرد . حتی اگر هزینه‌ها مقداری بالا برود برای اینکه آب و خاک برای نسل‌های بعدی باقی بماند این قضیه توجیه بیشتری پیدا می‌کند. ما برای امیدواری به آینده، چاره دیگری جز کشت فراسرزمینی و استفاده از تکنولوژی روز دنیا نداریم. نمی‌توان از این پتانسیل غافل بود اما همزمان باید برای تولید داخل، بویژه محصولات صادراتی راهکارهای ارزنده‌ای تعریف کرد و برنامه‌های ساماندهی جهادکشاورزی از نظر الگوی کشت باید مورد توجه قرار گیرد. برخی از محصولات کشاورزی به نظر آب کمی مصرف می‌کنند اما در بررسی‌ها نشان داده که حتی از محصولات آب بری نظیر هندوانه نیز آب بیشتری مصرف می‌کنند. این موارد نیازمند بررسی و ایجاد استراتژی نوین هستند.

گفتگو : اعظم صفایی